Kwas foliowy w ciąży – suplementacja witaminy B9. Skutki niedoboru

Kwas foliowy, nieodłączny składnik diety każdej przyszłej mamy, odgrywa fundamentalną rolę w rozwoju dziecka, zwłaszcza w początkowym etapie ciąży. Poznaj korzyści płynące z suplementacji kwasu foliowego i potencjalne ryzyko związane z jego niedoborem i nadmiarem.

Najważniejsze informacje

• Kwas foliowy jest niezbędnym witaminą z grupy B (B9), który odgrywa kluczową rolę w syntezie DNA, naprawie DNA i w podziale komórkowym.
• Niedobór kwasu foliowego w diecie kobiety w ciąży może prowadzić do wad wrodzonych układu nerwowego płodu, dlatego często zaleca się suplementację w okresie przed i w trakcie ciąży.
• Naturalne źródła kwasu foliowego to zielone warzywa liściaste, fasola, soczewica i niektóre owoce, ale witamina ta jest również dostępna w postaci suplementów diety.

Kwas foliowy – co to za witamina?

Kwas foliowy, znany również jako witamina B9, to kluczowy składnik odżywczy niezbędny do wielu funkcji biologicznych w organizmie człowieka. Foliowy kwas bierze udział w syntezie kwasów nukleinowych (DNA i RNA) i produkcji czerwonych krwinek. Jest szczególnie ważny dla kobiet w ciąży, ponieważ pomaga w prawidłowym rozwoju płodu i zapobiega ryzyku wystąpienia wad cewy nerwowej. Kwas foliowy bierze również udział w przekształcaniu homocysteiny w metioninę przy udziale witaminy B12. 

Aktywna postać kwasu foliowego

Aktywny kwas foliowy, znany również jako L-metylofolian lub 5-MTHF (5-metylotetrahydrofolian), to biologicznie aktywna forma witaminy B9. W przeciwieństwie do standardowego kwasu foliowego, który musi zostać przekształcony w organizmie w aktywną formę, L-metylofolian jest już gotowy do wykorzystania przez komórki ciała bez konieczności przekształcania.

Dlaczego kwas foliowy w ciąży jest ważny? Rola kwasu foliowego w organizmie

Kwas foliowy w ciąży odgrywa kluczową rolę, zwłaszcza w pierwszych tygodniach, kiedy kształtuje się układ nerwowy płodu. Niedobór tej witaminy może prowadzić do poważnych wad wrodzonych, takich jak rozszczep kręgosłupa czy bezmózgowie. Odpowiedni poziom kwasu foliowego w organizmie matki przed ciążą i w jej początkowym etapie to gwarancja zdrowego rozwoju dziecka. Kwas foliowy bierze udział w tworzeniu DNA i jest kluczowy dla prawidłowego rozwoju układu nerwowego płodu.

Objawy niedoboru witaminy B9

Niedobór witaminy B9, znanego również jako kwas foliowy, może prowadzić do szeregu objawów, które mogą być różnorodne w zależności od stopnia niedoboru i czasu trwania tego stanu. Poniżej przedstawiamy najczęstsze objawy niedoboru witaminy B9:

• anemia megaloblastyczna – jednym z najbardziej charakterystycznych objawów niedoboru kwasu foliowego jest anemia megaloblastyczna. W tym stanie czerwone krwinki są większe niż normalnie i mają trudności z dojrzewaniem. Objawami anemii mogą być zmęczenie, osłabienie, bladość skóry, duszność i bóle głowy;
• zmiany na języku – bolesność, zaczerwienienie, owrzodzenia czy atrofia brodawek języka;
• problemy z układem pokarmowym – bóle brzucha, nudności, utrata apetytu i biegunka mogą być objawami niedoboru kwasu foliowego;
• zaburzenia neurologiczne – w niektórych przypadkach niedobór kwasu foliowego może prowadzić do objawów neurologicznych, takich jak parestezje (mrowienie i uczucie drętwienia), trudności z chodzeniem, osłabienie mięśni czy zmiany w zachowaniu;
• problemy z koncentracją i pamięcią;
• zaburzenia nastroju – depresja, drażliwość, uczucie apatii mogą być związane z niedoborem kwasu foliowego.
• problemy z włosami i skórą;
• osłabienie układu odpornościowego – częstsze infekcje mogą być jednym z objawów niedoboru kwasu foliowego;
• kłopoty z płodnością – niedobór kwasu foliowego może wpłynąć negatywnie na płodność u kobiet i mężczyzn.

Skutki niedoboru kwasu foliowego w organizmie ciężarnej

Niedobór kwasu foliowego podczas ciąży może prowadzić do poważnych powikłań zarówno dla matki, jak i dla rozwijającego się płodu. Kwas foliowy jest kluczowy dla procesów podziału komórek i produkcji DNA, co czyni go niezbędnym dla prawidłowego rozwoju płodu.

Oto kilka możliwych konsekwencji niedoboru kwasu foliowego w ciąży:

• wady cewy nerwowej (wady rdzenia kręgowego) – jest to jedno z najpoważniejszych powikłań związanych z niedoborem kwasu foliowego. Wady cewy nerwowej to wrodzone anomalie rozwojowe układu nerwowego takie jak przepuklina oponowo-rdzeniowa (spina bifida) czy anencefalia. Suplementacja kwasem foliowym przed zajściem w ciążę i w jej wczesnych etapach znacząco zmniejsza ryzyko tych wad;
• niski wzrost płodu – obniżony kwas foliowy może prowadzić do opóźnienia wzrostu płodu;
• niski ciężar urodzeniowy – niemowlęta urodzone przez matki z brakiem kwasu foliowego mają większe ryzyko urodzenia się z niską masą ciała;
• przedwczesny poród – badania wykazują, że niedobór kwasu foliowego może zwiększać ryzyko przedwczesnego porodu;
• komplikacje dla matki – dla przyszłej matki niedobór kwasu foliowego może prowadzić do anemii megaloblastycznej, w której czerwone krwinki stają się nieprawidłowo duże i nie mogą prawidłowo funkcjonować;
• ryzyko innych wad wrodzonych – poza wadami cewy nerwowej niski kwas foliowy może zwiększać ryzyko innych wad wrodzonych, takich jak wady serca czy wady układu moczowego.

Z tego powodu zaleca się, aby kobiety w wieku rozrodczym, zwłaszcza te planujące ciążę, przyjmowały suplementy z kwasem foliowym. W wielu krajach produkty spożywcze, takie jak mąka czy płatki śniadaniowe, są wzbogacane w kwas foliowy, aby zmniejszyć ryzyko wad wrodzonych związanych z jego niedoborem.

Nadmiar kwasu foliowego – czym grozi?

Zbyt duża ilość kwasu foliowego, zwłaszcza w przypadku długotrwałej suplementacji, może prowadzić do pewnych problemów zdrowotnych i komplikacji. Oto kilka potencjalnych skutków nadmiernego spożycia kwasu foliowego:

• maskowanie objawów niedoboru witaminy B12 – za dużo kwasu foliowego w organizmie może maskować anemię. Jednakże, zaburzenia neurologiczne spowodowane niedoborem witaminy B12 mogą postępować mimo braku objawów niedokrwistości. Ostatecznie może to prowadzić do poważnych, trwałych uszkodzeń neurologicznych;
• zwiększone ryzyko niektórych nowotworów – istnieją pewne dowody sugerujące, że nadmierne zażywanie kwasu foliowego może zwiększać ryzyko niektórych nowotworów, zwłaszcza raka jelita grubego;
• problemy z układem nerwowym – u osób, które przyjmują bardzo duże dawki kwasu foliowego, mogą wystąpić zaburzenia układu nerwowego, takie jak dezorientacja, zaburzenia kognitywne czy problemy z koncentracją;
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe – mogą wystąpić nudności, wzdęcia, biegunka;
• niezamierzona interakcja z lekami – kwas foliowy może oddziaływać z niektórymi lekami, takimi jak leki stosowane w leczeniu padaczki, co może wpływać na ich skuteczność;
• możliwe ryzyko dla płodu – choć kwas foliowy jest ważny dla zdrowego rozwoju płodu, istnieją pewne dowody sugerujące, że zbyt dużo kwasu foliowego w ciąży może być związane z większym ryzykiem rozwoju astmy u dziecka;
• nadmierna stymulacja układu odpornościowego – co może prowadzić do pogorszenia objawów u osób z autoimmunologicznymi chorobami układu odpornościowego;
• niepożądane reakcje alergiczne – chociaż rzadkie, mogą wystąpić reakcje alergiczne na kwas foliowy, objawiające się wysypką, swędzeniem czy obrzękiem.

Jakie są źródła kwasu foliowego w diecie?

Naturalne źródła kwasu foliowego niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania organizmu to przede wszystkim ciemnozielone warzywa, czyli m.in. szpinak i brokuły, a także nasiona roślin strączkowych i produkty zbożowe. Jednak w ciąży zapotrzebowanie na tę witaminę wzrasta, dlatego warto rozważyć suplementację. Oto pozostałe źródła kwasu foliowego:

Rodzaj produktu - Przykłady

Zielone warzywa liściaste: Szpinak, jarmuż, sałata rzymska, brukselka

Owoce: Cytrusy (pomarańcze, grejpfruty, mandarynki), banany, awokado

Strączkowe: Ciecierzyca, soczewica, fasola

Orzechy i nasiona: Orzechy laskowe, nasiona słonecznika

Wątróbka: Wątróbka cielęca, wieprzowa

Pełnoziarniste produkty zbożowe: Brązowy ryż, płatki owsiane, chleb pełnoziarnisty

Ryby: Łosoś, inne tłuste ryby morskie

Mleko i produkty mleczne: Mleko, jogurt, sery

Mięso drobiowe: Kurczak, indyk

Jaja: Jaja kurze, przepiórcze

Zboża śniadaniowe: Wzbogacane zboża śniadaniowe

Warzywa: Brokuły, kalafior, marchew, kukurydza, buraki

Produkty z soi: Tofu, tempeh

Suplementacja kwasu foliowego

Suplementacja kwasem foliowym jest często zalecana kobietom już na etapie planowania ciąży i ciężarnym w pierwszym trymestrze ciąży. Niemniej jednak zawsze przed rozpoczęciem suplementacji, należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Oto kilka wskazówek dotyczących suplementacji kwasem foliowym:

• dawkowanie:
  

1. Dla większości dorosłych zalecana dawka kwasu foliowego wynosi 400 mikrogramów (mcg) dziennie;
2. Dla kobiet planujących ciążę oraz w pierwszym trymestrze ciąży dzienna dawka kwasu foliowego to 400–800 mcg;
3. dla kobiet w ciąży, które miały wcześniej dziecko z wadą cewy nerwowej, zalecana dawka kwasu foliowego dziennie może być znacznie wyższa i powinna być ustalona przez lekarza. W takim przypadku zalecane jest także wykonanie badań genetycznych płodu np. nieinwazyjnego testu NIFTY Pro.

• forma suplementu diety – kwas foliowy jest dostępny w wielu formach, takich jak tabletki z kwasem foliowym, kwas foliowy w kroplach, kapsułki czy kwas foliowy w płynie. Istnieją również aktywne formy kwasu foliowego, takie jak metylofolian, które są bardziej biodostępne;
  
  
• połączenie z innymi witaminami – często kwas foliowy jest oferowany w połączeniu z innymi witaminami z grupy B lub jako część kompleksu witamin prenatalnych.
  
  

Podsumowanie informacji

Kwas foliowy jest kluczowym składnikiem odżywczym, zwłaszcza dla kobiet planujących ciążę i będących w ciąży. Jego niedobór może prowadzić do poważnych wad wrodzonych u płodu, ale odpowiednia suplementacja znacznie zmniejsza to ryzyko. Choć naturalne źródła kwasu foliowego są obecne w diecie, suplementacja może być konieczna, aby zapewnić odpowiednie spożycie tej ważnej witaminy. Ważne jest jednak, aby nie przekraczać zalecanych dawek i regularnie konsultować się z lekarzem w kwestii suplementacji.